Complete gids voor de Zomerdriehoek: zo zie je hem vanavond
De Zomerdriehoek is een opvallend sterpatroon. Zijn sterren (Wega, Deneb, Altair) zijn zo helder dat het patroon zelfs zichtbaar is tijdens lichte zomeravonden op het noordelijk halfrond. Laat je echter niet misleiden door de naam — hoewel hij "Zomer"-driehoek heet, is hij eigenlijk het hele jaar door zichtbaar! Gebruik de Sky Tonight app om de Zomerdriehoek vanavond eenvoudig te vinden. Lees verder en ontdek alle interessante weetjes over dit sterpatroon.
Inhoud
- Waar is de Zomerdriehoek zichtbaar?
- Hoe vind je de Zomerdriehoek?
- Wanneer kun je de Zomerdriehoek zien?
- Is de Zomerdriehoek een sterrenbeeld?
- Sterren die de Zomerdriehoek vormen en hun sterrenbeelden
- Sterrenbeelden binnen de Zomerdriehoek
- De Zomerdriehoek en de Melkweg
- Deepskyobjecten binnen de zomerdriehoek
- De eerste vermelding van de Zomer Driehoek
- De Zomerdriehoek: samenvatting
Waar is de Zomerdriehoek zichtbaar?
De Zomerdriehoek is een opvallende groep sterren, een zogenaamd asterisme¹. Hij is het hele jaar zichtbaar vanuit het grootste deel van het noordelijk halfrond, maar het beste moment om hem duidelijk te zien is in de zomermaanden, wanneer hij het hoogst aan de nachtelijke hemel staat. Dankzij zijn helderheid en gemakkelijke zichtbaarheid is hij één van de meest populaire sterpatronen geworden!
Op het zuidelijk halfrond is dit sterpatroon ook zichtbaar, maar niet overal: de noordelijkste ster van het patroon, Deneb, komt niet boven de horizon uit op locaties ten zuiden van ongeveer 45° breedte. Vanuit zuidelijke locaties zoals Zuid-Afrika, het zuiden van Australië en het noorden van Nieuw-Zeeland is Deneb laag aan de horizon zichtbaar van mei tot en met oktober.
¹Sterrenbeelden zijn de 88 sterpatronen die officieel werden erkend door de Internationale Astronomische Unie (IAU) in 1922. Andere sterpatronen worden asterismen genoemd.
Hoe vind je de Zomerdriehoek?
Het vinden van de Zomerdriehoek is vrij eenvoudig — het is een groot asterisme gevormd door de helderste sterren uit drie sterrenbeelden. Deze sterren (van helderst naar zwakst) zijn:
- Wega (α Lyrae, HIP 91262) in Lier (Lyra);
- Altair (α Aquilae, HIP 97649) in Arend (Aquila);
- Deneb (α Cygni, HIP 102098) in Zwaan (Cygnus).
Hieronder laten we zien hoe je deze sterren aan de hemel vindt vanaf zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond.
Hoe zie je de Zomerdriehoek vanaf het noordelijk halfrond?
Kijk op een willekeurige zomeravond op het noordelijk halfrond naar het oosten om de blauw-witte ster Wega (mag 0.03) te zien — de helderste ster van de Lier en de Zomerdriehoek en de op twee na helderste ster van het noordelijk halfrond (na Sirius en Arcturus). Hij is zo helder dat hij zelfs zichtbaar is vanuit steden met lichtvervuiling! Om zeker te weten dat je naar Wega kijkt en niet naar een andere ster, gebruik je een mobiele sterrenkaart (zoals Sky Tonight) om de ster te identificeren.
Vanaf Wega kijk je schuin naar links beneden — 24 graden verderop staat Deneb (mag 1.25) in Zwaan. Om graden te meten zonder speciale instrumenten, strek je je arm uit en maak je een vuist. Een gebalde vuist meet ongeveer 10 graden.
Rechts beneden van Wega staat Altair (mag 0.77), de helderste ster in Arend. De afstand tussen hen bedraagt 34 graden (ongeveer één gebalde vuist meer dan van Wega naar Deneb).
Dat is het! Verbind deze drie sterren en je hebt de Zomerdriehoek gevonden. Controleer je bevindingen met de Sky Tonight app: ga naar het zoekvenster, typ "Zomerdriehoek" in de zoekbalk en tik op het blauwe doelwit-icoontje zodra het resultaat verschijnt. De app toont je de locatie van de Zomerdriehoek aan de hemel. Richt je apparaat naar de hemel — de app laat een live sterrenkaart zien en volgt je bewegingen.
Hoe zie je de Zomerdriehoek vanaf het zuidelijk halfrond?
Kijk op een heldere winternacht laag boven de noordelijke horizon om de Zomerdriehoek te zien. In juni verschijnt hij rond middernacht, en in de maanden daarna komt hij telkens iets eerder op. De ster die zich het dichtst bij de horizon bevindt, is Deneb (mag 1.25) in Zwaan. Ten westen hiervan — ongeveer de afstand van twee gebalde vuisten — vind je Wega (mag 0.03), de helderste ster in Lier. Boven deze twee sterren staat Altair (mag 0.77), de helderste ster in Arend, die de driehoek compleet maakt.
Wanneer kun je de Zomerdriehoek zien?
De Zomerdriehoek is het hele jaar door zichtbaar, maar staat tijdens de zomermaanden op het noordelijk halfrond het hoogst aan de hemel. Vanaf juni verschijnen de drie heldere sterren aan de oostelijke hemel en trekken ze gedurende de nacht naar het westen.
In de late herfst en winter verandert de positie van Wega, Deneb en Altair. Ze verschijnen hoog boven de westelijke horizon, waarbij de zuidelijkste ster, Altair, rond 22:00 lokale tijd ondergaat. In de lente is het asterisme opnieuw zichtbaar in het oosten, maar dan vroeg in de ochtend.
Vanuit het zuidelijk halfrond kunnen waarnemers het volledige asterisme zien van ongeveer mei tot en met oktober. In mei verschijnt hij pas rond 3 uur ’s nachts boven de horizon, terwijl hij in augustus al in de avond te zien is tot ongeveer middernacht.
Is de Zomerdriehoek een sterrenbeeld?
De Zomerdriehoek is een bekend asterisme, geen officieel sterrenbeeld. Het verschil zit eigenlijk alleen in de officiële erkenning: de grenzen van 88 sterrenbeelden werden in 1928 vastgesteld door de Internationale Astronomische Unie, waardoor alle andere bekende sterpatronen als asterismen worden beschouwd. Een asterisme is per definitie een herkenbaar sterpatroon dat kan liggen binnen één sterrenbeeld (zoals de Grote Beer, een deel van het sterrenbeeld Ursa Major), of zich juist over meerdere sterrenbeelden uitstrekt. Dit laatste geldt voor de Zomerdriehoek — de hoekpunten liggen in drie verschillende sterrenbeelden: Lier, Zwaan en Arend. Binnen dit grote asterisme liggen nog twee kleinere sterrenbeelden, Sagitta en Vulpecula. In totaal omvat het dus vijf sterrenbeelden!
Mensen hebben in het verleden voortdurend zelf sterrenbeelden bedacht, en sommige afbeeldingen daarvan zijn ronduit hilarisch. Bekijk eens enkele bizarre sterrenbeelden uit oude atlassen en probeer te raden of deze nog officieel erkend zijn door de astronomische gemeenschap.
Sterren die de Zomerdriehoek vormen en hun sterrenbeelden
Wega (sterrenbeeld Lier)
- Schijnbare magnitude: 0.03
- Absolute magnitude: 0.58
- Type: A0V
- Afstand: 25,05 lichtjaar
- Massa: 2,1 keer de Zon
- Lichtkracht: 47 keer de Zon
- RA: 18h 36m 56s
- Dec.: 38º 47′ 1″
Zie je de vier zwakkere sterren die een kleine parallellogram vormen, net onder Wega? Deze vorm stelt het lichaam voor van de harp die het sterrenbeeld Lier vormt. Wega markeert de bovenkant van de hals van dit muziekinstrument.
Wega's schijnbare magnitude, of helderheid, vormt het nulpunt van de schaal die we gebruiken om de helderheid van sterren aan te geven. Objecten helderder dan Wega hebben waarden lager dan nul en omgekeerd. Antares bijvoorbeeld, de heldere roodachtige ster boven de zuidelijke horizon in Schorpioen, heeft een waarde van ongeveer 1,0 en is dus 2,5 keer zwakker dan Wega (de schaal is logaritmisch).
Deneb (sterrenbeeld Zwaan)
- Schijnbare magnitude: 1.25
- Absolute magnitude: -8.38
- Type: A2Ia
- Afstand: 2.616 lichtjaar
- Massa: 19 keer de Zon
- Lichtkracht: 196.000 keer de Zon
- RA: 20h 41m 25s
- Dec.: 45° 16′ 49″
De heldere ster Deneb vormt de staart van de majestueuze Zwaan (Cygnus). Een zwakkere ster, ongeveer twee vuisten (22°) rechts van Deneb in het midden van de Zomerdriehoek, is Albireo, een kleurrijke dubbelster die de kop van de zwaan markeert. Als je op een donkere locatie bent, kun je ook zien hoe de Melkweg dwars door Cygnus loopt, alsof de zwaan zich klaarmaakt om op die kosmische rivier neer te strijken!
Altair (sterrenbeeld Arend)
- Schijnbare magnitude: 0.76
- Absolute magnitude: 2.22
- Type: A7V
- Afstand: 16,73 lichtjaar
- Massa: 1,86 keer de Zon
- Lichtkracht: 10,6 keer de Zon
- RA: 19h 50m 46s
- Dec.: 08° 52′ 05″
Het zuidelijkste punt van de driehoek wordt gevormd door Altair, die de kop van de machtige arend Aquila voorstelt. Met slechts 16,8 lichtjaar afstand is Altair een van de dichtstbijzijnde heldere sterren – zo dichtbij zelfs, dat zijn oppervlak al eens is gefotografeerd! Bovendien lijkt de ster maar liefst 100 keer sneller rond te draaien dan onze Zon.
Sterrenbeelden binnen de Zomerdriehoek
Sagitta
Sagitta bestaat uit vijf zwakke sterren, die van links naar rechts uitgelijnd zijn en zich halverwege tussen Altair en Albireo bevinden. De drie sterren aan de rechterkant van het sterrenbeeld vormen de veren van de pijl. Sagitta bevat geen sterren helderder dan de vierde magnitude en is het op twee na kleinste van de 88 sterrenbeelden.
Vulpecula
Er ligt nog een klein sterrenbeeld binnen de Zomerdriehoek, maar zijn zwakke sterren maken hem moeilijk zichtbaar vanuit stedelijke gebieden. Dit sterrenbeeld heet Vulpecula en bestaat uit slechts twee sterren van magnitude 4,5. Vulpecula ligt ten noorden van Sagitta, dicht bij Albireo.
De Zomerdriehoek en de Melkweg
Wist je dat je met behulp van de Zomerdriehoek het sterrenstelsel van de Melkweg kunt vinden? De Melkweg loopt tussen Wega en Altair door, met Deneb precies in het midden van deze rivier van sterren. Het probleem is echter om de Melkweg daadwerkelijk te kunnen zien. Vanwege lichtvervuiling is de Melkweg niet meer zichtbaar voor ruim een derde van de mensheid, waaronder 60% van de Europeanen en bijna 80% van de Noord-Amerikanen.
Om ons sterrenstelsel te bekijken, heb je een heldere hemel nodig zonder wolken, maanlicht of stadsverlichting — hoe donkerder de hemel, hoe groter de kans om hem te zien. De korte en heldere zomernachten op het noordelijk halfrond zijn dus niet ideaal voor het bekijken van de Melkweg. Toch is de galactische kern — het helderste en dichtste deel van de Melkweg dat zich vóór het sterrenbeeld Boogschutter bevindt — gedurende juni en juli de hele nacht zichtbaar, recht boven je hoofd.
Meer: Lees de complete gids over ons sterrenstelsel en ontdek 9 tips om het meeste uit de Melkweg te halen.
Deepskyobjecten binnen de zomerdriehoek
Zodra je de Zomer Driehoek onder de knie hebt, kun je je observaties opvoeren en zoeken naar moeilijkere objecten binnenin. Pak je verrekijker erbij en zoek halverwege tussen Vega en Altair naar een kleine groepje sterren dat de 'kleerhanger' genoemd wordt. Het groepje bestaat uit een rechte stok van zes sterren en een haak van vier sterren. Chiquere namen voor dit groepje zijn Brocchi’s cluster, Al Sufi’s cluster en Collinder 399.
In het sterrenbeeld Pijl, naast de heldere ster, staat een redelijk heldere, bolvormige sterrencluster met de naam Messier 71, ook wel de maanviscluster genoemd. Onder een donkere hemel kun je de cluster met een verrekijker zien als een kleine, zwakke, wazige ster. Als je een telescoop in de achtertuin hebt, lijkt de cluster op een hoop suiker die over zwart fluweel uitgestrooid is.
Een van de redenen waarom het Vosje beroemd is, is de spectaculaire planetaire nevel die de Halternevel genoemd wordt, ook wel bekend als de klokhuisnevel, Messier 27, NGC 6853. Richt vanaf een donkere locatie je telescoop 3° richting het astronomische noordnoordwesten van de punt van de Pijl en zoek een kleine, zwak gloeiende gaswolk die op het klokhuis van een appel lijkt.
Wil je weten welke andere deep-sky objecten tijdens de zomermaanden zichtbaar zijn op het noordelijk halfrond? Hier vind je gidsen per maand:
De eerste vermelding van de Zomer Driehoek
De vroegste "officiële" vermelding van de Zomer Driehoek dateert uit 1839, volgens Sky & Telescope. De naam van het asterisme werd in de jaren 50 populair gemaakt door de Britse astronoom Sir Patrick Moore en de Amerikaanse auteur H.A. Rey. Overigens werd het ook de Navigator's Driehoek genoemd omdat militaire navigatoren het gebruikten voor oriëntatie voordat GPS en andere navigatieapparaten werden uitgevonden.
De Zomerdriehoek: samenvatting
De Zomerdriehoek is een asterisme dat tijdens zomernachten hoog aan de avondhemel staat op het noordelijk halfrond, en gedurende de wintermaanden zichtbaar is vanaf het zuidelijk halfrond. Het sterpatroon wordt gevormd door de heldere sterren Deneb, Wega en Altair uit drie verschillende sterrenbeelden en bevat daarnaast twee kleinere sterrenbeelden. De Zomerdriehoek is enorm groot: van Wega naar Altair meet hij ongeveer 34 graden, ofwel één vijfde van de hemelkoepel! De gemakkelijkste manier om dit opvallende sterpatroon aan de hemel te vinden, is met de astronomische app Sky Tonight.
